Wat is de plek van erfgoed in de stad van nu? In Stadsleven ‘Oud en Nieuw’  van 28 augustus in samenwerking met De Oude Kerk en Non-Fiction onderzoeken we wat je kan en mag doen met monumenten in de binnenstad. Michiel van Iersel, oprichter van Non-Fiction en auteur van het essay World Heritage Now pleit voor een nieuwe omgang met erfgoed.

Wat mag je doen met een monument? Heel weinig, zullen veel mensen antwoorden. Wat mij betreft juist heel veel. Veel meer dan wat we nu doen. De hele definitie van wat een monument is, zou volgens mij opgerekt kunnen worden. Beschermde monumenten, van enkele gebouwen tot hele gebieden, behoren tot de laatste heilige huisjes in Nederland. Onze omgang ermee heeft vaak iets weg van een religieuze verering. Monumenten zijn van een hogere orde, onaantastbaar en boven iedere twijfel verheven. Een monument lelijk vinden, bijvoorbeeld het Centraal Station of Rijksmuseum, is vloeken in de kerk. Contrasterende nieuwbouw is blasfemie, een monument afbreken een ware doodzonde.

Locatie voor het nieuwe Hyatt Regency Hotel in Amsterdam

Niet blijven steken in het verleden

Niet dat ik wil voorstellen om de gebouwen van Cuypers te vervangen door nieuwbouw, dat zou onnodige kapitaalvernietiging en voor veel mensen een groot gemis zijn, maar de discussie over de definitie en het behoud van monumenten zit nu op een dood spoor. Monumentenzorg staat gelijk aan behoud, iedere vorm van vernieuwing of verandering is meteen verdacht. Een mooi voorbeeld hiervan is het nieuwe 5-sterren hotel aan de Sarphatistraat in het centrum van Amsterdam, waar een dun laagje restanten van de oude gevel moet verhullen dat erachter een moderne betonnen nieuwbouw verrijst. En recent gebouwde grachtenpanden verwijzen met hun nieuwe halsgevels en kroonlijsten terug naar het verleden, terwijl de grachtengordel juist altijd met zijn tijd is meegegaan.

Is dit erg? Nee, gelukkig niet. Er zijn belangrijkere uitdagingen voor de stad, zoals de toenemende tweedeling. Maar erg fantasievol is het niet, zoals Amsterdam als stad van creativiteit en innovatie omgaat met haar monumenten en beschermde stadsgezichten. Wat dat betreft kunnen we een voorbeeld nemen aan andere steden in Europa. Kijk bijvoorbeeld eens naar Valetta, de hoofdstad van Malta, waar een door Renzo Piano ontworpen stadspoort een geheel nieuwe entree vormt naar dit Werelderfgoed. Of zie het CaixaForum in Madrid, waarvoor het architectenduo Herzog & de Meuron een oude gevel lieten opensnijden en een roestige stalen opbouw op het dak liet plaatsen. Deze ingrepen creëren niet alleen ruimte, maar voegen ook tijdlagen toe aan de stad.

Valletta City Gate bridge and City Gate – Renzo Piano

Betrek burgers bij discussie monumentenzorg

Zo zou Amsterdam ook ruimte kunnen bieden aan nieuwe stijlen in de binnenstad. En dan niet alleen door de bouw van dure winkelpanden aan het Rokin, zoals het naar de ‘de sloper van Parijs’ vernoemde warenhuis Haussmann, maar in de vorm van zichtbare publieke gebouwen. En nog belangrijker, meer mensen zouden betrokken kunnen worden bij de discussie over wat wel en niet mag met monumenten in de stad. Want waar de één replica’s van de negentiende-eeuwse kroonlantaarns wil terugbrengen in het stadsbeeld, zou de ander graag het brutalistische C&A gebouw hebben behouden of het flatgebouw in de Bijlmer waarin hij of zij geboren is tot monument hebben verheven.

All Art Has Been Contemporary, Altes Museum, Berlijn

De lijst met ruim 8500 rijks- en gemeentelijke monumenten die Amsterdam nu al rijk is, zou dan in rap tempo worden uitgebreid met monumenten van een heel andere orde. Met monumenten van onze tijd en hoogwaardige nieuwbouw als toekomstig erfgoed. Of, zoals het in roze neonletters staat te lezen op de gevel van het Altes Museum in Berlijn (eveneens Werelderfgoed): “All Art Has Been Contemporary”. Andersom zou er dan ook ruimte ontstaan voor reconstructies van verdwenen gebouwen. Immers, oud en nieuw doen nu niet meer voor elkaar onder en een replica is even waardevol als monument.

Ik zie het al voor me: op het Frederiksplein wordt eindelijk het Paleis voor Volksvlijt herbouwd, pal naast de Nederlandse Bank, met elkaar verbonden door een nieuwe brug. Een nieuw monument voor de stad, badend in het LED-licht van de kroonlantaarns…

Meer lezen?

• Klik door naar ons dossier Stadsleven ‘Oud en Nieuw’ voor meer blogs en columns over dit onderwerp.
• Lees het volledige essay ‘World Heritage Now’ hier.
• Lees ook de column ‘De stad en de stad’ waarin Michiel van Iersel de boeken Kapitaal van Thomas Piketty en The City & The City van China Miéville gebruikt om te wijzen op een onrustbarende tweedeling in de stad.