Door Sophie Stravens

CAST, het Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Tilburg e.o., is sinds vorig jaar vol in de thematiek van het logistiek landschap gedoken.

Tilburg: om door een logistiek ringetje te halen

Tilburg-Waalwijk is vorig jaar uitgeroepen tot Logistieke Hotspot. Op de logistieke lijn tussen de haven van Rotterdam en het Ruhrgebied in Duitsland, bovendien liggend aan het spoor, de weg én het kanaal, is het de perfecte locatie voor distributiecentra.

De noordkant van Tilburg is al enige tijd in gebruik genomen door grote bedrijven. Nu ook Wijkevoort (ten zuidwesten van de stad) op de rol staat om ontwikkeld te worden, raakt Tilburg langzaamaan omringd door bedrijventerreinen. De website ‘Landscapes of trade’ (Merten Nefs, 2019) maakt de groei van de bedrijventerreinen goed zichtbaar. CAST bracht in april 2019 de ruimtelijke impact van deze gigantische hallen op het landschap in beeld met een drone-film.

De logistieke bedrijvigheid zorgt voor economische groei en banen. De keerzijde van deze booming business is dat deze zogenaamde landscrapers grote delen van het landschap innemen. Met hun grauwe, non-descripte gevels creëren zij een onaantrekkelijk en dehumaniserend landschap. De hallen vormen bovendien een barrière tussen stad en land. Terwijl we juist willen recreëren in het natuurlandschap, een mooi landschap  is een belangrijke voorwaarde voor ons vestigingsklimaat. Daarnaast hebben we een energieopgave op te lossen en willen we de biodiversiteit bevorderen. We willen naar een circulair systeem, in bouw én goederen, zero-emissie en graag ook prettige, menselijke werklocaties.

We moeten nieuwe, kwalitatieve eisen stellen aan de logistieke complexen en bedrijventerreinen van Nederland. Hoe precies, dat is de grote vraag!

Design Challenge “Out of the Box”

In de zoektocht naar een antwoord op die vraag lanceerde CAST eind vorig jaar de Design Challenge “Out of the Box”. Vier veelbelovende ontwerpteams zijn geselecteerd om inspirerende, innovatieve, integrale ontwerp oplossingen te genereren voor ons logistiek landschap. Om de onderlinge discussie aan te wakkeren en te onderbouwen met kennis, organiseerden CAST, KunstLoc en Vereniging Deltametropool drie expertmeetings, over het landschap, het systeem en de mens achter logistiek.

Landschapsarchitect en onderzoeker Paul Roncken trapte af en wierp de vraag op: Wat als we stoppen met de ontwikkeling van ‘bedrijventerreinen’, en starten met het inpassen van logistiek op locaties met bestemming ‘natuurgebied’? Is het niet mogelijk een ‘natuurnetwerk’ te ontwerpen, waar andere functies in worden gepast? De discussie verplaatste zich vervolgens naar de schaal van de logistiek. Er is nu veel kritiek op XXL distributiecentra, maar moeten we niet nog groter denken? Ter ondersteuning van die vraag toont Roncken het bergontwerp van Mila/Jakob Tiggers, voor de Berlijnse luchthaven Tempelhof. Ook pleit hij voor integraal en lange-termijn denken. Welke functies kunnen slim gecombineerd worden? En kan een logistieke loods niet ook een grondzuiveringsmachine zijn? Dit soort combinaties vragen naast goed ontwerp ook om betere vergunningen.

Haveneconoom Bart Kuipers was een week later te gast om het systeem achter de logistiek te duiden. De grote financiële belangen in de logistiek lijken de koers te bepalen. Toch zijn er veranderingen op komst, zoals de trend van regionalisering en de-globalisering, en terugkomst van grensoverschrijdende maakindustrie. Het belang van XS logistiek neemt toe. Een voorwaarde voor de (ruimtelijke en transport-) optimalisatie van het systeem is dat logistiek veel meer data gaan delen en standaardiseren. Het is echter een vrij traditionele sector, waar vaak juist winst wordt behaald door informatie binnen het bedrijf te houden. Door meer samen te werken kunnen processen worden geoptimaliseerd die  tot minder ruimtegebruik en een kleinere voetafdruk van de logistiek kunnen leiden. Ook eisen rond circulariteit en gebruik van binnenvaart in de logistiek kunnen een rol gaan spelen. In de huidige ‘verrommelde’ bedrijventerreinen wordt nog onvoldoende gebruik gemaakt van ligging aan het water. Tot slot werd nog genoemd: laat de slimme high tech meer zien aan de buitenkant. Mogelijk verbetert dat de waardering van logistieke gebouwen.