De huidige stad blijkt gebouwd op verschillen. In Stadsleven ‘De oneerlijke stad’ onderzoeken we waar de oneerlijkheden van deze tijd zitten. Volgens Jos Gadet is gentrification het resultaat van noodzakelijke marktwerking in de stad, terwijl Wouter van Gent stelt dat het stedelijk beleid via gentrification aanstuurt op verdringing van armere groepen uit Amsterdam. Merle Zwiers, promovenda Stadssociologie en Reinout Kleinhans, senior researcher Urban Renewal aan de TU Delft, schrijven dat het eerlijkheidsargument betrekkelijk is: Amsterdam is al decennia geen eerlijke stad meer, en sterker nog, zal het de komende tijd ook niet worden.

Een beleid voor milde gentrification

De stad Amsterdam is al jaren een magneet voor verschillende bevolkingsgroepen. Hierdoor is de druk op de stad heel hoog: de woningvraag is op alle fronten simpelweg veel groter dan het aanbod en de concurrentie is enorm. De hoge inkomensgroepen vinden daarin hun weg wel. In vergelijking tot andere gewilde Europese steden is Amsterdam echter ook redelijk toegankelijk voor lagere inkomensgroepen, vanwege het afnemende maar nog altijd relatief grote aandeel sociale huurwoningen. Dit is mede te danken aan het stedelijke beleid van de afgelopen veertig jaar. Hoewel sommigen dit beleid zullen typeren als een vorm van state-led gentrification met als doel ruimte te maken voor hogere inkomensgroepen, is dat wat ons betreft een eenzijdige opvatting.

Credits: Le Rétroviseur

In het stadsvernieuwingstijdperk (1970-1995) lag de nadruk op ‘Bouwen voor de Buurt’; oftewel het bouwen van nieuwe en betere sociale huurwoningen voor zittende bewoners. Door dit beleid kregen potentiële gentrifiers vrijwel geen ruimte en belemmerde de nadruk op sociale huur het wooncarrièreperspectief van sociaal mobiele Amsterdammers. De periode van de stedelijke vernieuwing (1997-2015) legde daarom juist nadruk op wooncarrièremogelijkheden voor de opkomende middenklasse. Kritiek op deze aanpak was dat deze tot grootschalige verdringing zou leiden, maar een overzicht van onderzoek op dit vlak laat zien dat dit in de praktijk meevalt. Zoals van Gent ook al stelt, heeft verdringing in de dagelijkse praktijk vaak een andere verschijningsvorm, zoals het verlies van een thuisgevoel (vooral onder ouderen) en veranderingen in het voorzieningenaanbod (de buurtkroeg die plaatsmaakt voor een hippe smoothie bar). Hoewel vervelend, zijn dit geen factoren die deze bewoners uitsluit op de woningmarkt. We zouden kunnen stellen dat Amsterdam een beleid voor ‘milde gentrification’ voorstond. Zo is de verkoop van sociale huurwoningen in Amsterdam de afgelopen jaren beheerst gebleven, waardoor geen van beide groepen (lage inkomens versus middenklasse) van de kaart geveegd werd. Keerzijde is dat de wachtlijsten voor de sociale huursector steeds langer worden, mede door de crisis. De druk op Amsterdam is zo groot dat er nooit voldoende sociale huurwoningen zullen zijn. Hetzelfde geldt voor betaalbare woningen voor de middenklasse.

De spanning tussen concurrentie en toegankelijkheid

Het stedelijke beleid van de afgelopen decennia heeft geprobeerd om de stad eerlijker te maken door verschillende inkomensgroepen mogelijkheden te bieden. Hoewel de gemeente inderdaad lijkt in de zetten op gentrification via nieuwkomers in de stad, verliest zij de belangen van de opkomende middenklasse uit de eigen stad niet uit het oog. De keuze voor het steunen van één specifieke groep gaat helaas vaak gepaard met minder mogelijkheden voor andere groepen. Idealiter zouden wij ook graag meer mogelijkheden zien voor lagere inkomensgroepen in de stad, naast kortere wachtlijsten en kwalitatief betere sociale huurwoningen. Maar het streven naar een ‘eerlijke stad’ is een utopie als de druk zo groot is; concurrentie en toegankelijkheid staan op gespannen voet. Gentrification is niet het einde van de eerlijke stad, zoals Van Gent stelt, want Amsterdam was al tientallen jaren geen eerlijke stad en zal dat ook niet worden in de nabije toekomst. Amsterdam is onderhevig aan grotere macro-economische processen waar stedelijk beleid hooguit de scherpe kantjes vanaf kan halen.

Meer lezen?

Klik door naar ons dossier Stadsleven ‘De oneerlijke stad’ voor meer blogs en columns over dit onderwerp. Lees bijvoorbeeld Jos Gadet’s column ‘Laat die gentrifiers maar komen!’ en Wouter van Gents column ‘Gentrification is het einde van de eerlijke stad’.