Vandaag: Het is alweer 20 jaar geleden dat de eerste paal de grond inging voor de bouw van de Vinex-wijk Leidsche Rijn bij Utrecht.Welke lessen kunnen we leren als we terugkijken met recente boeken die hierover verschenen zijn ‘‘Metamorfose Leidsche Rijn’ van fotograaf Gerry Hurkmans en ‘Vinexmensen. Vinexwijken vandaag en verder’?
VINEX is de afkorting van Vierde Nota Extra uit 1991. Dat was een nota in de lange overheidstraditie van grote ingrepen in de ruimtelijke ordening van Nederland. Pas later zou blijken dat die de laatste in zijn soort was, we geloven niet meer zo in dat soort masterplannen van bovenaf.
De VINEX ging om wonen, wonen, wonen. Dicht bij de stad, niet zoals de afgelegen groeikernen uit de jaren zeventig, maar met ruime woningen in een rustige omgeving. Fijn voor de kinderen, auto voor de deur. Er zijn 81 Vinex-locaties in 56 gemeenten, de meeste in de Randstad. De bekendste zijn Stadshagen bij Zwolle, Leidsche Rijn bij Utrecht en IJburg bij Amsterdam. Ik schrijf bewust BIJ omdat ze niet in de stad liggen. Ze liggen in feite enigszins geïsoleerd naast/buiten de stad.
Leidsche Rijn luchtfoto – heden en twintig jaar terug . Foto door Gerry Hurkmans
Kritiek: monocultuur van wonen wonen wonen
Er is veel kritiek op de hele Vinex-operatie geweest. Het zijn enorme huizen-zeeën met nogal een monocultuur: wonen wonen wonen.
Tweede Kamerlid en oud-wethouder Adri Duivesteijn noemde de Vinex-wijken ooit de nieuwe getto’s omdat het allemaal meer van hetzelfde is. Er is weinig afwisseling met ander gebruik, bijvoorbeeld aan huis werken, er zijn weinig voorzieningen en de stad is toch altijd een behoorlijk end fietsen. In zijn longread ‘Groeten uit Vinexland’ citeert Tijs van den Boomen de kunstenaar Melle Smets, die Leidsche Rijn vergeleek met een hotel, waar mensen alleen komen “om te slapen en bij te komen van hun activiteiten elders in het land”.
Maar voor veel mensen is het gewoon een pragmatische beslissing: veel keus in Nederland heb je niet, en er is zeker vraag naar een groene rustige woonomgeving, vooral van gezinnen met jonge kinderen natuurlijk. Het aantal koopwoningen is relatief hoog, namelijk twee op de drie. In de steden is dat gemiddeld nog niet de helft. Een derde van de huishoudens valt in de hoogste inkomensgroep, dat zijn tweemaal zo veel als in de steden.
Lessen voor de toekomst
Hoewel de Vinex-wijk dus niet onomstreden is, is het wel belangrijk er heel goed naar te kijken en er lessen voor de toekomst uit te halen. De komende tien jaar zijn er opnieuw bijna een miljoen woningen nodig. We moeten het anders doen dan toen, want tegenwoordig willen veel meer mensen in de stad wonen. Dat zal niet allemaal binnen de bestaande stad kunnen, dus we moeten verzinnen hoe we de steden uitbreiden zonder dat het monotone huizen-zeeën worden.
In het boek ‘Metamorfose Leidsche Rijn’ van fotografe Gerry Hurkmans die de aanleg van de wijk de hele 20 jaar heeft gevolgd vanaf 63 locaties met een hoogwerker de metamorfose van weiland tot woonwijk, staat een heel mooie inleiding van Dirk van Weelde:
,,Let vooral op de horizon, waar hoge schoorstenen en kerktorens als orientatiepunten dienst doen; laat je niet in de luren leggen door sloten en straten, die zomaar opduiken en weer verdwijnen. En krijg oog voor de grote verscheidenheid aan buurten en gebouwen in Leidsche Rijn, dat iets van stad, dorp, suburb en buitengebied in zich heeft.”
Meer lezen?
- Meer trends in De stad in De Ochtend vind je hier.
- Voor het multimedia project ‘Tracy in Nederland’ dook ik zelf de Vinex-wijk in met fotograaf Theo Baart. Bekijk de video hier.
- Op 19 mei verschijnt het boek ‘Vinexmensen. Vinexwijken vandaag en verder’. Het is een uitgave van het International New Town Institute (INTI), nai010 uitgevers en de Gemeente Rotterdam. De presentatie is uiteraard in een Vinexwijk, Rdm Nesselande. Daarin zit ook een bijdrage van de journalist Tijs van den Boomen, die al eerder de longread schreef ‘Groeten uit Vinexland’ schreef.