Wat speelt er aan de voorlinie in de stad? Elke donderdag vind je in het Stadsleven webmagazine een trend die je in de gaten moet houden. Vandaag: Heeft de architect alleenrecht op eigenaarschap van het ontwerp van een gebouw? De laatste tijd zijn er enkele incidenten geweest waarbij de architect van het oorspronkelijk ontwerp zich verzet tegen geplande verbouwingen. Wie heeft gelijk? Tracy Metz vertelde erover in KRO NCRV Radio 1 De Ochtend.
Het nieuwste incident is nu het enorme gebouw van de KPMG in Amstelveen. De voorgevel wordt eraf gehaald en vervangen door iets totaal anders. Het is door Albert & Van Huut in de ‘organische stijl’ gebouwd, er zit niet één rechte hoek in. Die stijl is korte tijd heel populair geweest maar dat is nu helemaal over. Het staat al zeven jaar leeg, nu wil de eigenaar er een neo-klassieke witte voorgevel voor zetten. De architect heeft al een kort geding verloren om dat tegen te houden, nu is er een schikking en krijgt hij een geheim gehouden geldbedrag.
En vorige week werd bekend dat Museum Naturalis in Leiden 1,5 miljoen euro gaat betalen als schikking aan architect Fons Verheijen die boos was over de verbouwing van zijn gebouw. Hij zegt dat hij daar niet bij betrokken was. Hij beschouwde de nieuwbouw als een verminking en zette alles in het werk om de verbouwing tegen te gaan.
Een ontwerp voor een architect is een creatie, iets waar je je ziel en zaligheid in heb gelegd, en waar je heel veel tijd en moeite aan hebt besteed. Een soort kindje. Dat gevoel van artistiek eigenaarschap van de architect is heel sterk, dat snap ik wel. Maar een gebouw gaat daarna – net als een kind – een eigen leven leiden.
Schadevergoeding als verbouwd wordt
Er is een bekend verhaal over een gebouw uit 1967 van Frank van Klingeren, ik heb hem er ooit over geïnterviewd. Hij ontwierp een heel idealistisch multifunctioneel gebouw in Dronten, de Meerpaal. Het was meteen al een lastig gebouw omdat al die functies elkaar in de weg zaten – een volleybalwedstrijd tijdens een toneelstuk, dat ging niet samen. Er kwam zelfs een bodemprocedure, maar voordat er een besluit viel werd Van Klingeren ziek en koos voor een schadevergoeding.
Soms wint de architect echter. De Friese architect Abe Bonnema ontwierp het gemeentehuis van Tietjerkstradeel. De gemeente wilde zonwering aanbrengen, maar dat vond hij een aantasting van zijn ontwerp. Hij kreeg gelijk! Want Bonnema had gewaarschuwd dat er een klimaatinstallatie in moest en dat had de gemeente niet gedaan.
En architect Van Mourik heeft in 1994 wel via de rechter de renovatie tegen kunnen houden van een bankgebouw van hem in Tilburg. De rechter verbood de renovatie, op straffe van een dwangsom van een half miljoen. Toen vroeg de ontwikkelaar maar aan Van Mourik zelf om een nieuw renovatieplan.
Architect Fons Verheijen bij het gebouw dat hij ontwierp voor Naturalis in Leiden. Foto: Aurelie Geurts
De Auteurswet: recht op verzet
De Auteurswet waarin de rechten van de architect zijn vastgelegd, stamt uit 1912. Daarin staat dat het ontwerp tot 70 jaar na de dood van de architect is beschermd. Bij een architectenbureau geldt: Tot 70 jaar na de oplevering van een gebouw. Je mag het dus niet als eigenaar zonder toestemming/overleg aanpassen. Daar zit ‘m nou net de spanning: het ontwerp blijft lang eigendom van de architect, maar het gebouw is natuurlijk allang van iemand anders, en heeft soms ook een heel andere functie, zoals het KPMG-gebouw dat nu van kantoor wordt veranderd in appartementen. De architect heeft het recht zich te verzetten als het gebouw wordt verminkt. En dat is uiteraard voer voor discussie, zowel juridisch als emotioneel.
Ik vind het heel goed dat wettelijk is vastgelegd dat je bij een ingrijpende verbouwing met de architect of zijn bureau moet overleggen. De vraag is over ‘overleg’ ook ‘toestemming’ moet zijn. En ik vind niet per se dat een eigenaar de eerste architect hoeft te vragen de verbouwing te doen – je wilt juist vaak van dat verleden af.
Meer lezen?
Meer trends in De Stad Nu vind je hier.