Wat speelt er aan de voorlinie in de stad? Elke donderdag vind je in het Stadsleven webmagazine een trend die je in de gaten moet houden. Vandaag: Steden zien vluchtelingen over het algemeen nog als tijdelijk (huisvestings)probleem. Maar als steden leren omdenken kunnen vluchtelingen juist nieuwe kansen bieden aan de stad vinden architecten en stedenbouwkundigen.
Door: Sanne van der Beek
Een vluchtelingenkamp is niet tijdelijk, maar een stad
Naar schatting 65 miljoen vluchtelingen zijn er nu in de wereld. Om je te helpen in te schatten hoeveel dat is: denk aan de bevolking van een groot land als Frankrijk. Een aantal dat niet snel kleiner gaat worden, eerder groter. En permanenter. Vluchtelingen zijn geen tijdelijk probleem, dat steden even moeten oplossen. Vluchtelingen wonen gemiddeld 17 (!) jaar in een vluchtelingenkamp. Waar mensen zolang wonen en leven ontstaat vanzelf een stad, met de bedrijvigheid, levendigheid, handel en sociale patronen als je ook in een ‘echte’ stad aantreft, zoals het project Refugee Republic van tekenaar Jan Rothuizen, Dirk-Jan Visser en Martijn Tol zo mooi laat zien.
Daarom vindt Kilian Kleinschmidt, hoofd van het Al Za’atari vluchtelingenkamp in Jordanië met meer dan 83.000 vluchtelingen, dat we een vluchtelingenkamp niet als noodopvang, maar als stad moeten beschouwen. Hij heeft dan ook besloten om het tijdelijke kamp stap voor stap over te laten gaan in een stedelijke omgeving. Hiervoor deelt hij het kamp in districten, legt straten met straatnamen aan en tenten en prefab woningen worden van huisnummers voorzien. Door dit te doen, kan het kamp op een veel positievere wijze in wisselwerking treden met z’n naaste omgeving, naast het feit dat dit natuurlijk ook een positief effect heeft op de mensen die wonen in het kamp.
Vluchtelingen bieden kansen voor de stad
Bovendien, beseffen steeds meer architecten en stedenbouwkundigen: vluchtelingen kunnen ook een kans bieden voor steden om zich te ontwikkelen. De beroemde architect Rem Koolhaas steltde vorig jaar dat vluchtelingen nieuwe energie kunnen bieden aan steden:
architects could use the current refugee crisis as an opportunity to find new ways to reinvigorate abandoned sections of cities in areas like eastern Germany, encouraging highly-educated refugees to move in and transform them. […] “Refugees could reenergise sections of the cities. They offer to architecture an interesting provocation or invitation to do good work and collaborate in interesting ways.”
Zo ziet Rijksbouwmeester Floris Alkemade dat ook. Creatieve oplossingen voor asielopvang helpen ook andere woningzoekenden. Juist om de integratie te bevorderen zouden steden de opvang meer in samenhang kunnen zien met de behoefte van andere groepen die op de woningmarkt soms moeilijk aan bod komen: studenten, starters, ouderen en alleenstaanden. Daarom schreef hij een ontwerpwedstrijd uit ‘A home away from home‘ waarvan in juni 2016 de zes prijswinnaars bekend gemaakt zijn. Tracy Metz vertelde er afgelopen woensdag in het programma KRO NCRV Radio 1 De Ochtend waar ze ontwerpwedstrijden voor vluchtelingen besprak:
Paradigmawisseling nodig
Daarvoor zal allereerst echter een paradigmawisseling moeten plaatsvinden stellen Michelle Provoost en Wouter van Stiphout van CRIMSON architectorial historians. In hun publicatie ‘Een stad van komen en gaan‘ (2016) stellen ze dat vluchtelingenopvang een groot probleem blootlegt in steden: hun onflexibiliteit om snel in te kunnen springen op verandering.
Terwijl de afgelopen decennia hebben laten zien dat conflicten aan de grenzen van Europa en daarbuiten tot plotselinge pieken in de hoeveelheden asielzoekers leidden, werden we toch weer ‘verrast’ door de duizenden vluchtelingen die vanuit Syrië naar ons land kwamen, op de vlucht voor een conflict dat al jaren bezig was. Het vergde het razendsnel inrichten van noodopvanglocaties, het verordonneren van leegstaande vakantieparken, het bouwen van hele tentenkampen. De processen waarmee dit gebeurde verliepen hals over kop en leidden soms tot hevige confrontaties met lokale gemeenschappen. Het zou te gemakkelijk zijn om de vluchtelingenproblematiek – opnieuw – af te doen als een tijdelijke noodsituatie, die uniek is in haar problematiek. Maar dat we het moeilijk vinden om op een adequate wijze de stijging in het aantal vluchtelingen die zich bij ons meldt op te vangen en een toekomst te bieden, is een symptoom van een breder probleem met de flexibiliteit en het absorptievermogen van onze steden.
Vluchtelingenopvang is kortom niet slecht een kwestie van een huisvestingsvraagstuk, het is een fundamentele overlevingsstrategie voor steden in de 21ste eeuw.
Meer lezen?
Meer trends in De Stad Nu vind je hier.