Bezuinigingen dwingen steden andere financiële bronnen te zoeken om de kosten van infrastructuur en openbare ruimte te dragen. Bedrijven blijken maar al te graag in dat gat te springen. Stadsleven ‘Stad Zoekt Merk‘ stelt de vraag: de commercie als hoeder van onze stedelijke openbare ruimte, zegen of zorg? Beeldend kunstenaar Marc Bijl schrijft over zijn verzet tegen de commercialisering van de stad.
Van wie is de Alexanderplatz?
Wem gehört dem Alexanderplatz? Met die vraag liep ik in 2001 met architect Peter Sandhaus rond op het beroemde winkelgebied in Berlijn met de bedoeling er een interventie te doen. Die vraag speelde toen en die vraag speelt nog steeds. Toen vroegen we ons wel af wat er nou zo interessant was aan het troosteloze aanzien van vergane DDR-architectuur. Volgens de architect zat hem dat in de toekomst; de potentie van het open gebied. Er ging nog van alles gepland worden. Winkelcentra en upgrading van het bestaande plein vanaf het Haus des Lehrers (toen nog een kraakpand), Haus des Reisens (toen kunstenaarsateliers) tot aan de Fernsehturm. Alles werd of was verkocht aan projectontwikkelaars.
Er werden grote reclamedoeken opgehangen waarvan er één door street artist ZEVS was ‘ontvoerd’. “Visual Kidnapping, pay now” stond er met rode spraypaint op geschreven. Nice.
Publieke ruimte als 3D-reclamebord
Ik maakte er ook interventies. Er was ons ter ore gekomen dat Nike een presentatie van een nieuwe schoen wilde houden op het Nike-basketbalpleintje dat toen nog op de rand van Alexanderplatz lag. We besloten het ’s avonds over te schilderen met het Adidas logo. De publieke ruimte werd steeds vaker ‘3D’ als reclamebord gebruikt op openbaar gebied.
Eerder had ik al als straatmuzikant in het Sony Center staan te spelen, wetend dat dit eigenlijk als privé binnenterrein gold. Het leek er wel één grote 3D reclamezuil. Ik moest in no time het Sony Center verlaten met mijn gitaar – het was geen openbaar gebied, er zijn huisregels zoals in een winkel – werd me gezegd. Ik besloot hun eigen huisregels om te draaien en ‘buiten’ te gaan staan om mensen erop te wijzen dat ze de duiven weer mochten voeren en muziek mochten maken.
Kunstenaars als onderdeel van de gentrificering
Mijn vragen over wat privéterrein is en wat publieke ruimte is, hield me al enige tijd bezig. Juist omdat kunstenaars daarbij betrokken worden. Niet om deze verregaande privatisering van openbare ruimte te bekritiseren maar als onderdeel van de gentrificering. Kunstenaars zijn over het algemeen blij met elke aandacht voor hun werk en mogelijkheden tot exposure. Zij vormen dus eigenlijk de hulpklazen van gentrificering. Kunstenaars doen altijd projecten in ‘onderontwikkelde’ gebieden. Het zijn in feite de frontsoldaten van de projectontwikkelaars.
Interventies en kritiek in de openbare ruimte
Terugkomend op het Adidas-Nike veldje, het kreeg nog een staartje omdat eerdergenoemde architect de volgende dag door de politie opgepakt werd met de vraag wie het Nike logo kapot had gemaakt. Ik had in een eerdere interventie een betonnen Nike Swoosh neergelegd op het basketbalveld zodat je er niet meer kon sporten. Kids hadden met veel moeite het obstakel verwijderd en daarbij beschadigd. Voor deze Sachsbeschädigung moesten wij ons verantwoorden. Ons weerwoord was dat dit een eerbetoon was aan Nike en dat wij de makers waren…niet de vernielers. En van het overschilderen wisten we zogenaamd niks. Toch werd ik later nog gevraagd door Nike om in Amsterdam te brainstormen over street-art en dit soort interventies en kritiek. Ik heb voor de eer bedankt maar besefte wel dat het voor de grote bedrijven er veel aangelegen is om een vinger aan de pols te houden bij wat er leeft onder haar critici en de jeugd, dat zijn tenslotte ook potentiële klanten die je merk wel cool moeten gaan vinden, edgy zelfs, maar niet conservatief.
Meer lezen?
Lees hier meer columns en blogs over Stadsleven ‘Stad zoekt merk’.