De uitslag van de Brexit toonde een diepe kloof tussen stad en land. Hoe is het met deze kloof in Nederland gesteld? En wat is de toekomst: meer macht aan de stad of weer op één lijn proberen te komen? Stadsleven stagiaire Eva Beerling maakt de balans op voor Nederland aan de hand van drie onderzoeken van het CBS, PBL en het SCP waaruit blijkt: Ook in Nederland is een duidelijke kloof tussen de grote stad en de rest van het land.

De gevolgen van de tweedeling: Bevolking

In Nederland werd dit jaar door het planbureau van de leefomgeving (PBL) en het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS) gekeken naar de verdeling van inkomen, banen en bevolking in Nederland. Tijdens het CBS Stedendebat bediscussieerden Zef Hemel, Jan Latten en Annemarie Jorritsma onder de leiding van Tracy Metz de groeiende randstad en krimpende randen in Nederland. Wat zijn de gevolgen van deze verdeling? 

Credits: Still uit CBS Stedendebat – presentatie Jan Latten

In bovenstaande afbeelding zie je duidelijk de groei van de steden terug, voornamelijk rondom de Randstad, maar ook rondom grotere steden als Groningen. Deze groeibeweging zuigt de omliggende gebieden leeg. Deze groei van de stad, zo blijkt ook uit de meest recente ‘Atlas voor gemeenten‘, geldt niet voor alle steden. Tien van vijftig grootste gemeenten kampen met krimp, o.a. Emmen, Roosendaal en Heerlen. De ligging van deze steden aan de rand van het land en ver weg van de randstad maakt ze minder aantrekkelijk om te wonen.

Echter gaat niet iedereen naar de grote stad, dit geldt voornamelijk voor hoogopgeleide jonge mensen met een hoog inkomen. Op zoek naar een baan, hoger inkomen, een opleiding, spanning of een partner. Allemaal makkelijker te vinden in de stad. Uit onderzoek van Jan Latten en Marjolijn Das is zelfs gebleken dat vrouwen die van het platteland naar de stad verhuizen vaak uiteindelijk hoger opgeleid zijn en meer geld verdienen. Ook vinden ze vaker een hoogopgeleide partner, waarmee ze bouwen dit succes nog verder uitbouwen. Hierdoor wordt de kloof met het platteland nog groter. Mensen denken vaak bij ontmenging aan een stedelijke schaal, maar op dit moment vind er op landelijke schaal ontmenging plaats in Nederland. Want belangrijker dan de krimp zijn niet de aantallen, maar wie er overblijven. Zoals Niels Markus en Hanne Obbink in ‘Niet louter juichen over de stad‘ (Trouw, 2 april 2016) schrijven: 

“Zoals ooit mensen met weinig opleiding en een laag inkomen achterbleven in de achterstandswijken in de grote steden, zo blijven ze nu achter in steden als Heerlen en Delfzijl.”

De gevolgen van de tweedeling: Banen

Het PBL onderzoekt in ‘De verdeelde triomf – Verkenning van stedelijk economische ongelijkheid en opties voor beleid’ of de veelbesproken ‘triomf van de stad’ voor alle steden geldt. Als onderdeel van dit rapport keken ze ook naar het verschil tussen stedelijke en niet-stedelijke regio’s. Hierbij wordt ook direct een vergelijking getrokken met de EU.

Credits: PBL – rapport ‘De verdeelde triomf’

Zoals te zien in bovenstaande afbeelding zijn de banen in stedelijk gebied sneller gestegen dan in niet-stedelijk, maar hebben beiden wel een redelijk gelijk stijgende lijn, vooral wanneer je het vergelijkt met de banenstijging in de EU. Echter, melden Niels Markus en Hanne Obbink in dit artikel in Trouw wel dat de onderzoekers verbaasd waren over de scheve verdeling, aangezien voor Nederlanders gelijkheid hoog op de sociaal-politieke agenda staat. Beide lijnen stijgen, maar omdat het een percentage is ten opzichte van het totaal in 1991 betekent dit wel dat de hoeveelheid banen in steden in vergelijking met de rest van het land sterker stijgt. Het verschil tussen stad en land neemt dus toe in niet alleen aantallen maar ook in percentage van het totaal.

Credits: CBS Stedendebat Jan Latten

Je ziet het tekort aan banen en de scheve verdeling van hoog- en laagopgeleiden ook terug in bovenstaande statistiek over bijstandsuitkering.

De gevolgen van de tweedeling: Lonen

Wanneer je kijkt naar de lonen zie je een nog schevere verdeling tussen stad en land. De lonen in Amsterdam liggen gemiddeld 10% hoger dan elders en die van Rotterdam en Den Haag 8%, voor hetzelfde werk en met deze achtergrond. Ook hier zien we weer een tweedeling, in de Randstad is het verschil het hoogst, maar in Leeuwarden, Enschede en Heerlen liggen de lonen gemiddeld niet hoger, maar zelfs lager dan buiten de steden.

Credits: CBS Stedendebat – Presentatie Jan Latten

Er zijn drie factoren die o.a. het gemiddeld inkomen in een stad bepalen: het type banen, hoeveel voor hoogopgeleiden en de hoogte van de lonen voor banen in het algemeen. Voor alle drie trekken mensen in de buitengebieden aan het kortste eind. Het aantal banen voor hoogopgeleiden ligt hoger in de stad en de lonen liggen überhaupt hoger in de stad. Dit zie je dan ook erg duidelijk terug in bovenstaande statistiek.

Deze ongelijkheid kan diepgaande gevolgen hebben. Het succes van de steden is ‘onlosmakelijk verbonden’ met toenemende economische ongelijkheid, zegt PBL-onderzoeker Otto Raspe in dit artikel. En zoals PBL-onderzoekers in dit artikel van Trouw ‘Stad blijf groeien, maar ergens is er een grens‘ schrijven:

“Hou als Rijk de vinger aan de pols. Want de triomf van de stad heeft schaduwkanten: die zuigt andere plekken leeg en kan leiden tot een opdeling van de samenleving in kansrijk en kansarm.”

Tweedeling in Nederland: onvrede

Volgens het onderzoek ‘Verschil in Nederland‘ (2014) van het Sociaal en Cultureel Planbureau kan deze tweedeling ook leiden tot politieke onvrede. 

“Mensen met een hoge opleiding, een hoog beroepsniveau en een luxe leefstijl kennen minder politieke onvrede dan mensen die dat niet hebben. Er is een sterke relatie tussen politieke onvrede en stemintenties. De onvrede is verreweg het grootst bij PVV-stemmers en het laagste bij mensen die stemmen op GroenLinks. Mensen met veel politieke onvrede hebben ook een sterkere voorkeur voor directe democratie én voor sterke leiders.”

Deze tweedeling in Nederland tussen stad en land kan dus ook leiden tot een hogere politieke onvrede in niet-stedelijke gebieden. Een proces dat erg veel lijkt op wat zichtbaar werd tijdens de Brexit in het Verenigd Koninkrijk.

Meer lezen?

• Zef Hemel en Jan Latten zijn aanwezig bij de live-talkshow van 26 september ‘De Stad en de Rest’. 
• Lees meer blogs en columns in ons dossier  ‘De stad en de rest’.