Waar zijn de grote verhalen, de plannen op stadsniveau en de visionairs gebleven? Op maandag 26 oktober bediscussiëren we in Stadsleven ‘Make no small plans’ topdown, bottom-up en in between stadsplannen maken. David ter Avest, stadsgeograaf en onderzoeker bij RUIMTEVOLK, vraagt zich af of de overheid wellicht is doorgeschoten in het loslaten en ruimte geven aan bottom-up initiatieven en zelf het maken van grote plannen verleerd is.
Geen kansen meer voor overheid tot big plans?
Maak een plan!, roept Olof van de Wal in zijn column hier in het Stadsleven webmagazine. In een helder betoog vraagt Van de Wal aan de overheid weer kaders en grenzen te stellen. Ik deel zijn pleidooi en zie ook graag een overheid die minder verlegen is. Dan rijst bij mij gelijk de vraag: was de overheid vroeger minder verlegen of doet de gelegenheid zich simpelweg niet voor? Wat is nodig om weer, als overheid, grote plannen te gaan maken? Zijn er nog wel majeure opgaven die gebaat zijn bij een ‘big plan’?
De geschiedenis leert ons dat dikwijls een belangrijke gebeurtenis, probleem of trend aan de basis staat van een nationaal plan of visie, zoals een Nota Ruimtelijke Ordening. Een kleine opsomming. De angst voor de aaneengroei van steden in de Randstad leidt tot de Nota Westen des Lands. Het schrikbeeld van overbevolking (‘twintig miljoen in 2000’) domineert de Tweede Nota RO en leidt tot een nationaal infrastructuurplan (het Hoofdwegennet). De gedachtegang van de Club van Rome vormen de grondslag van de Derde Nota, het wegvallen van de grenzen in de EU is aanleiding om Nederland internationaal te positioneren in de Vierde Nota en OESO-lijstjes over economische concurrentie leiden tot een structuurvisie voor de Randstad. Ook op stadsniveau anticipeerden omvangrijke ruimtelijke plannen eens op urgente problemen als gezondheid (de plannen van Rose in Rotterdam), woonkwaliteit (Plan Zuid van Berlage) en woningnood (het AUP van Van Eesteren).
Weinig gehoor voor grootse plannen
Zijn er vandaag de dag wel gebeurtenissen, problemen of ontwikkelingen van substantieel niveau die vragen om een nieuw groot plan? Enige tijd geleden sprak ik op het ministerie van IenM over de komende Omgevingsvisie, slechts op papier een big plan. Zijn er nationale opgaven? Is er een stip op de horizon? De Olympische Spelen, deltaveiligheid en energie werden genoemd. Het Olympische Vuur staat op een laag pitje, het deltaprogramma blijft welzeker omvangrijk, maar een visie op het energievraagstuk blijft vooralsnog uit en verwordt tot discussies over het verdelen van energieopslag, warmtecentrales en MW’s windenergie. De indrukwekkende plannen Zeekracht en Roadmap 2050 van Koolhaas, onvervalste big plans, hebben in Nederland weinig gehoor gekregen. Krimp is wellicht het laatste nieuwe thema; ‘terugbouw’ is volgens Hermans gebaat bij nieuwe handelingsperspectieven.
‘Zeekracht’ van Rem Koolhaas. Credits: Harald Walker
Nederland is ‘af’, alleen finetuning is nog nodig
Misschien is Nederland, in de ogen van overheden, toch een beetje ‘af’. Niet meer dan logisch met een bevolking die over drie decennia nauwelijks meer zal groeien. De bouwmarkt is een vragersmarkt geworden, de laatste stukjes infrastructuur worden aangelegd en steden zijn met hun laatste ontwikkellocaties bezig. Industrieel erfgoed wordt steeds leuker en beter behouden en herbestemd en leegstaande kantoren worden steeds sneller en makkelijker verbouwd. We zijn aan het finetunen: herbestemmen, herinrichten, opruimen en oppoetsen.
De gaten die de overheid nog laat vallen en de plekken die nog braakliggend blijven worden creatief opgevuld en ingevuld door stadsmakers en andere ondernemende burgers. Die manoeuvreren handig binnen de bestaande structuren van een overheid die misschien is doorgeschoten in het stimuleren, faciliteren, loslaten en ruimte geven en ontwend is grote plannen te maken.
Meer lezen?
- Klik door naar ons dossier Stadsleven ‘Make no small plans’ voor meer blogs en columns over dit onderwerp.
- Lees hier het essay van Olof van der Wal over de verlegen overheid in de bottom-up revolutie die nu gaande is.