Wat is de plek van erfgoed in de stad van nu? In Stadsleven ‘Oud en Nieuw’ van 28 augustus in samenwerking met De Oude Kerk en Non-Fiction onderzoeken we wat je kan en mag doen met monumenten in de binnenstad. Artistiek directeur Suzanne Oxenaar beschrijft de uitdagingen waar ze voor kwam te staan bij het ombouwen van het Lloyd Hotel van onder meer vluchtelingenopvang en gevangenis tot hotel en culturele ambassade.

Ontsnappen aan geschiedenis

Op het moment dat wij met ons project begonnen bood het Lloyd Hotel in alle opzichten een dramatische aanblik. Het gebouw was sinds haar oprichting in 1921 intensief gebruikt voor verschillende doeleinden, maar nooit onderhouden. Het interieur bevond zich in een deplorabele staat en waar mogelijk waren cellen gecreëerd voor de gevangenis die het tijdens de Tweede Wereldoorlog was. Al het tegelwerk was geschilderd in oranje, paars en groen om het leefbaar te maken voor de jonge delinquenten en de ramen en deuren aan de buitenkant waren bedekt met tralies. De achterzijde was zwartgeblakerd door het aangrenzende rangeerterrein van de treinen en het quarantaine gebouw dat oorspronkelijk aan het Lloyd Hotel vastzat was los ‘gehakt’.

Het Lloyd Hotel

Toen duidelijk werd dat het Lloyd Hotel, een gemeentemonument, een nieuwe bestemming moest krijgen, kwamen de verwachtingen en beperkingen vanuit de gemeente in beeld: met de architectuur aan de buitenkant en dan met name de achterkant de verandering aan de binnenzijde zichtbaar maken. En dus luidde onze vraag aan MVDRV architecten, waarmee we samen het ontwerp maakten: “Ontsnap aan de zware geschiedenis. Wij willen een van alle kanten publiek toegankelijk gebouw waar dag en nacht beweging is zowel van binnen naar buiten als vise versa.”

De moeizame weg naar herontwerp

Dat een dergelijk ontwerpproces nooit rechtlijnig verloopt en met welke partijen je allemaal te maken hebt, laat ons proces met het Llyod Hotel wel zien. In het eerste voorstel van MVRDV werden de daklijnen van het bestaande hotel doorgetrokken en ontstond er een glazen ‘diamant’ van drie verdiepingen boven op het bestaande dak. Hier zou zich het publieke gedeelte van het LloydHotel  gaan bevinden. Dit ontwerp roept associaties op met de glazen koepel die later 1999 op de Reichstag  in Berlijn is geplaatst. Helaas was onmiddellijk duidelijk dat dit plan nooit het licht zou zien, het oorspronkelijke gebouw zou teveel worden aangetast volgens de welstandscomissie. Dit terwijl het (bestaande) gebouw juist zoveel mogelijk, ook in zijn interne indeling, in oorspronkelijke staat zou zijn gebleven.

Suzanne Oxenaar, het Lloyd hotel als kunstvorm from Jan Scholte on Vimeo.

In ons volgende voorstel, werd de achtergevel op zodanige wijze veranderd dat nieuw ingebouwde volumes en ruimtes naar buiten ‘plopten’. Zo kwam bijvoorbeeld de keuken aan de buitenkant te hangen. Lichtschachten zouden als breinaalden in het gebouw gestoken worden en op het dak zouden glazen douchecabines zichtbaar zijn en beslaan als ze in gebruik waren. Op het moment dat het definitieve schetsontwerp klaar was, besloot toenmalig staatssecretaris Rik van der Ploeg om 150 Nederlandse gebouwen aan te merken als rijksmonument. Hetgeen betekende dat wij vanuit een geheel andere vraagstelling opnieuw konden beginnen. Als Rijksmonument moest de buitenkant van het gebouw geheel intact blijven tot in de meest minuscule details zoals de raamsponningen en de dikte van de glazen ramen. De zo specifieke hoogtes van de ruimtes de oorspronkelijke gangen op de begane grond en eerste en tweede verdieping moesten zichtbaar blijven.

Trappenhuis en Restaurant Lloyd Hotel

In ons uiteindelijke ontwerp werd besloten alle bestaande trappenhuizen, tegelwanden en infrastructuur waar mogelijk te behouden en te restaureren in zoveel mogelijk de oorspronkelijk staat, maar zonder replica’s of moderne alternatieven toe te voegen. Tegelijkertijd werd er aan de zuidzijde een enorme letterlijke- én figuurlijke doorbraak bewerkstelligd dwars door de verdiepingen heen. Zo ontstond een restaurant met vier platformen  die samen de Culturele Ambassade vormen, een ruimtelijke publieke verbinding.

Toekomst en verleden bij elkaar brengen

De uitdaging van een nieuwe toekomst voor een gebouw scheppen, terwijl recht wordt gedaan aan het rijke verleden is een gecompliceerd proces dat op vele lagen doorwerkt in ontwerpbeslissingen. Zo hebben we bijvoorbeeld lang discussie gevoerd over het al dan niet behouden van de zwart geblakerde buitenkant van het gebouw. Maar omdat het een hotel behelst waar gasten zich ook thuis moeten voelen, is besloten de gevels te laten reinigen. Elke keer bij het verwijderen van een mogelijke aanwezige verwijzing naar het verleden, vroegen wij ons af of het werkelijk noodzakelijk was in te grijpen. Daarnaast huurde we een loods en sloegen alles op waarvan we dachten dat het belangrijk zou zijn; deuren, tralies, tegels, onderdelen van de lift en klok, wastafels, kunstwerken, belettering etc. Vele kunstenaars hebben sindsdien geïnspireerd op het Lloyd Hotel & Culturele Ambassade kunstwerken en projecten gerealiseerd Zoals het op een familiekamer geïnspireerde project van Chika Watanabe ’s LLOYD/LIFE, een kunstinstallatie dat nu het entree naar het restaurant vormt.

Maquette aanpassingen Lloyd Hotel

Het Lloyd Hotel is relatief jong erfgoed. Dit betekent dat naast de architectonische impact van ingrijpen, elk onderdeel van het gebouw voor de vroegere, vaak nog in leven zijnde vluchtelingen, gasten,gevangenen en stadsbewoners een verwijzing kan zijn naar een verhaal of betekenis. Ook daar lag en ligt nog steeds een enorme verantwoordelijkheid voor ons, om heel zorgvuldig met deze oorspronkelijke details om te gaan. We hebben deze referentiepunten onderzocht, beschreven en beschermd.  Het gevolg van deze keuzes ondervinden wij tot de dag van vandaag doordat voormalige bezoekers of bewoners van het gebouw het Lloyd Hotel bezoeken, zoals de onlangs overleden moeder van Arnon Grunberg die hier als joodse vluchteling verbleef.

Meer lezen?

Klik door naar ons dossier Stadsleven ‘Oud en Nieuw’ voor meer blogs en columns over dit onderwerp.