Stadsleven ‘After Dark’ onderzoekt het leven ’s nachts. Verlichting maakt het nachtleven toegankelijk. Beleidsmakers zijn constant op zoek naar een goede balans tussen de veiligheid, duurzaamheid en lichtvervuiling van openbare verlichting. Lightmapping wordt steeds vaker gebruikt om deze keuze te vergemakkelijken. 

Door: Max Niekus

Nuttig voor beleid

Zonder degelijke verlichting zouden er ’s nachts nauwelijks meer activiteiten plaatsvinden buiten. Bij het bepalen van de openbare verlichting moet de gemeente kiezen tussen een toegankelijke openbare ruimte en energiebesparing, aangezien openbare verlichting voor vijftig procent van het energieverbruik in Europese steden zorgt. Via lightmapping kan de lichtintensiteit in kaart worden gebracht. Dit gebeurt voornamelijk ’s nachts zodat beter het contrast tussen verlichte en onverlichte gebieden zichtbaar wordt.

Lightmaps kunnen op meerdere manieren tot stand komen. Voor grotere gebieden, zoals onderstaande foto, wordt er gebruikt gemaakt van remote sensing door satellieten foto’s te laten maken van het nachtelijk aardoppervlak. Voor het meten van de lichtintensiteit in afzonderlijke steden maken vooral vliegtuigen opnames. Door lightmaps te vergelijken met standaarden van openbare verlichting, kunnen beleidsmakers bepalen waar te weinig verlichting is of juist lichtvervuiling is.

Lightmap van Europa Bron: Wordlesstech

Lightmapping levert niet alleen mooie foto’s op, maar kan vooral een handig instrument voor gemeentelijke beleidsmakers zijn. Lightmaps kunnen volgens de gemeente Amsterdam nuttig zijn voor de Openbare Orde en Veiligheid. De gemeente wil weten wat de effectiviteit is van openbare verlichting en waar nog duistere plekken in Amsterdam zijn. De gemeente Rotterdam geeft aan dat zij met lightmaps vooral lichtvervuiling in kaart brengt, maar wil ook de impact van verschillende soorten verlichting zien. Beide gemeentes zijn op zoek naar een perfecte balans tussen de toegevoegde waarde en de nadelige consequenties van openbare verlichting. 

Het bedrijf Eurosense maakt lightmaps voor beleidsdoeleinden:

It is interesting for cities to know where public places are badly lit, which could result in a higher number of crime facts or dangerous traffic situations at these locations, but also can benefit from an efficient use and placement of public lighting.

Lichtvervuiling

De stedelijke omgeving is vaak 24 uur per dag (over)verlicht, dit komt mede door een toename aan lichtreclame en beter verlichte woningen. Dit kan ook zorgen voor lichthinder. Lichtvervuiling omvat alle negatieve effecten van verlichting op natuur en mens. Alle levende organismen hebben een natuurlijke ritme van dag en nacht nodig. Te veel kunstlicht kan dit verstoren. Voorbeelden zijn het verstoren van de vogeltrek en het veroorzaken van een gebrek aan melatonine bij mensen, wat bijvoorbeeld leidt tot slapeloosheid.

Voorbeeld van verschil tussen gloeilampen en LED-verlichting. Bron: Ottawacitizen

In Nederland is er geen overkoepelende wet over lichthinder, zoals er wel de wet geluidshinder is. Regelgeving rond lichthinder is alleen terug te vinden in de wet milieubeheer en een aantal amvb‘s.

Lightmapkaarten worden tegenwoordig steeds meer gebruikt in beleid. Het meest prominente voorbeeld komt uit het verlichtingsplan van het Engelse Hampshire. Dit beleidsplan geeft een degelijk voorbeeld van hoe veiligheid en lichtvervuiling met elkaar gecombineerd kunnen worden door per zone vast te stellen welke afwegingen er moeten worden gemaakt qua openbare verlichting om zo min mogelijk verlichting te gebruiken, terwijl publieke voorzieningen goed te vinden zijn en de buurt toch veilig blijft. Alle vormen van verlichting zijn hierin meegenomen en is er veel overleg met inwoners geweest.

Gevoel van veiligheid

Lightmapping kan naast de te lichte plekken in een stad ook aangeven waar het juist te donker is. Licht is erg belangrijk voor het gevoel van veiligheid. Daarbij doet de lichtsterkte er niet eens zo toe, blijkt uit onderzoek van onderzoeksnetwerk The Campbell Collaboration. Ook bij een laag lichtniveau voelt men zich vaak veilig.  Betere verlichting vermindert de hoeveelheid misdaad ’s nachts. Niet alleen doordat een buurt beter zichtbaar is, maar ook door sociale effecten. Een goed verlichte buurt zorgt voor meer sociale cohesie en controle ’s avonds. Daarnaast is het belangrijk gelijkmatig te verlichten, zodat er geen te sterk contrast ontstaat tussen licht en donker.

Zorgt het licht voor meer veiligheid in deze donkere steeg? Bron: Flickr

Een onderzoeksteam van de universiteit van Southampton concludeerde dat betere verlichting wel vaak werd geprezen door bewoners, maar dat vooral het gevoel van veiligheid vergroot wordt bij mensen die zich überhaupt veel minder veilig voelen in de openbare ruimte, waarbij zij het voorbeeld gebruiken van vrouwen. Lichtkaarten zouden in principe ook te combineren zijn met kaarten van geweldsincidenten en criminaliteit om zo een beter overzicht te krijgen van de relatie tussen licht en veiligheid. Hierover wordt in academische artikelen over lightmapping al gesproken, maar goede voorbeelden hiervan in de praktijk zijn er helaas nog niet.

Duurzame verlichting

Via lightmapping kunnen gemeenten op duurzaamheidsdoelen varen. Lightmapping laat zien welke plekken onnodig belicht zijn en pas dan kan een stad kiezen om bepaalde plekken anders te gaan belichten. Openbare verlichting is immers een last. Hetneemt vijftig procent van het elektriciteitsverbruik in Europese steden in volgens de Europese commissie. Steden in Europa kunnen daarom een grote rol spelen in het verduurzamen en het verlagen van kosten op de lange termijn.

Voorbeeld van duurzame, reflecterende LED-verlichting met zonnepanelen. Vermindert ook lichtvervuiling doordat licht naar beneden gericht wordt. Bron: P.M. Pelken

De Europese Unie heeft zich als doel gesteld om de energie-efficiëntie met twintig procent te verhogen in het jaar 2020. Een stad kan profiteren van efficiënt gebruik en optimale plaatsing van openbare verlichting. Via deze lightmaps kan de gemeente nauwkeurig zien hoe openbare verlichting in de praktijk uitpakt.

Meer lezen?

• Klik door naar ons dossier ‘Stadsleven ‘After Dark’ voor meer blogs en columns over dit onderwerp.
• Lees meer over gevolgen van licht voor de menselijke gezondheid in de blog van fotograaf Merijn Koelink die de introductie van LEDverlichting onderzoekt.