In Stadsleven ‘StadsTaal’ bekijken we de stad door de bril van taal. Emmelie van den Wall Bake van het initiatief Paarse Krokodillentranen schreef een column over hoe bekende spreekwoorden niet alleen veel vertellen over de stad uit het verleden, maar ook relevant kunnen zijn voor het nu.

Zeg, je maakt me toch geen Haarlemmerdijkie!

‘Zeg, jij loopt mij toch geen Haarlemmerdijkie te maken, of wel soms?’ De jongen achter de toonbank van de tabakszaak trekt verbaasd zijn wenkbrauwen op. ‘Het spijt me meneer, ik weet niet wat u bedoelt.’ De klant, een gezette grijsaard, kijkt hem van achter zijn grote, licht getinte brillenglazen grijnzend aan. ‘Of je me loopt te belazeren, jongen! Vorige week was een pakkie halfzware van Nelle nog een kwartje goedkoper. Weet je niet wat dat betekent, een Haarlemmerdijkie maken?’ ‘Nee, meneer.’ De man begint zijn eerste sigaret al te draaien terwijl de jongen hem schuchter zijn wisselgeld overhandigd. ‘Dat is beeldspraak jongen, je kent het wel, spreekwoorden enzo.’ Even kijkt de jongen hem niet begrijpend aan, maar dan begint hij triomfantelijk te grijnzen. ‘U bedoelt zoiets als: je verkoopt me toch geen witte heroïne, of wel soms?’ De man kijkt hem een paar tellen zwijgend aan en barst dan uit in een lachbui waar hij bijna in stikt. ‘Maak ervan wat je wilt jongen,’ hijgt de man als hij is bijgekomen, ‘als het maar duidelijk is.’ Voor hij de winkel uit is, hangt de vers gedraaide peuk alweer in zijn mondhoek.

In de aap gelogeerd zijn

De Nederlandse taal zit vol spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes die rechtstreeks uit Amsterdam komen zoals een Haarlemmerdijkje maken, dat zijn origine vindt op de Haarlemmerdijk waar de bewoners in de 16de eeuw bekend stonden om hun grove taalgebruik en onbetrouwbaarheid. Je wilt voor een kwartje naar Amsterdam als je ergens makkelijk mee weg wilt komen, of het beste wilt voor weinig geld. Ook het bekende spreekwoord in de aap gelogeerd zijn, vindt zijn oorsprong in onze hoofdstad. Waarschijnlijk bedoelde men met ‘de aap’ een specifieke Amsterdamse herberg die ’t Aepje heette en zou zijn gelegen aan de Zeedijk, waar het bier lauw was, de ratten vlooien hadden en het brood vol maden zat. Wie in de aap gelogeerd was, had dus vette pech.

Taalbommetjes

Spreekwoorden zijn kleine taalbommetjes vol metaforen die de kracht hebben om de diepste moraal bloot te leggen. De meeste spreekwoorden zijn honderden jaren oud en gaan over scheepvaart, landbouw of godsdienst. De termen die toen gebruikt werden, zijn tegenwoordig lang niet altijd duidelijk. Wat is bijvoorbeeld een kandeleer of een huik en wanneer heb je voor het laatst een waard gesproken of was je in een lommerd? Veel spreekwoorden worden daarom nauwelijks nog gebruikt. Zonde! Want de moraal is vaak nog steeds toepasselijk en in deze tijd waarin veel zeggen met weinig woorden de norm is, is het spreekwoord onmisbaar.

Tijd voor verse spreekwoorden

Het initiatief Paarse Krokodillentranen www.paarsekrokodillentranen.nl wil het spreekwoord weer terugbrengen in de volksmond door een spel waarin we op zoek gaan naar verse spreekwoorden. Iedere week buigen vijf bekende Nederlanders zich over een in onbruik geraakt spreekwoord om het in een nieuw jasje te steken. De beste woordkunstenaar wordt tijdens de live finale bekroond tot Grootste Taalvirtuoos van Nederland. Nieuwsgierig geworden? Kijk op www.paarsekrokodillentranen.nl en stem om jouw favoriete nieuwe spreekwoord.

Meer lezen?

Klik door naar ons dossier ‘Stadsleven ‘StadsTaal’ voor meer blogs en columns over dit onderwerp.