In Stadsleven ‘De Stad door Andere Ogen’ dagen bijzondere kijkers, denkers of kunstenaars ons beeld van de stad uit. Marina Raymakers, voorzitter van Museum Zonder Muren, toont wat je allemaal ziet wanneer je vanuit het perspectief van een museum naar een buurt kijkt.

De buurt als museum: op safari in een tunnel

Wat als je een buurt als museum ziet? De muren van de huizen zijn de tentoonstellingswanden. De ramen zijn vitrines. Het plein is een auditorium. In binnentuinen staan lichtinstallaties. De straatnamen geven verhalen. Het publiek is iedereen die rondloopt. De programmering is in handen van de buurtbewoners. Bewoners koken voor het museumrestaurant. In de Transvaalbuurt in Amsterdam is het zover. Wat is daar dan te zien en doen?

Bijvoorbeeld ‘Into the Shadow’ in de spoortunnel van de Tugelaweg. ‘Into the Shadow’ is gebleven ná Translumen – een tentoonstelling van 25 grote en kleine lichtobjecten en lichtinstallaties op muren en in ramen van woonhuizen, binnentuinen, een steeg en een bedrijfsruimte.

Door deze spoortunnel fietsen of lopen is een plezier geworden met veel licht en de grote 5 van Afrika: de olifant, de neushoorn, de leeuw, de buffel en het luipaard. Weg is het onveilig gevoel van ‘hier moet ik oppassen’.

‘En net als op safari, zijn wij – de mensen – slechts op bezoek. Als je geluk hebt zie je een buffel die wat staat te grazen, een luipaard die net ontwaakt of een olifant die z’n kop optilt. Als je pech hebt zie je niets, alleen licht ‘ aldus de makers Nio Architecten (2013).

Kunst als identiteit: Mandela in de Transvaalbuurt

Sinds juni is er ook een heel ander kunstwerk aan de Krugerkop te zien. ‘Unity in Diversity’ van Steffen Maas is een mozaïek van kleine houten schildjes die de beeltenis van Nelson Mandela vormen.

Onthulling van het portret van Mandela op 21 juni 2014. Foto: Sander Baks

Via dit kunstwerk komt de band van de Transvaalbuurt– in aansluiting op de straatnamen – met Zuid-Afrika naar voren.

Tal van buurten, straten en pleinen in Nederland werden, ná de twee Boerenoorlogen, toen in 1902 de republiek Transvaal een provincie van Zuid-Afrika werd, naar personen en gebeurtenissen uit de Boerenoorlogen vernoemd: Laing’s Neck, Tugela, Kraaipan, Danie Theron, Afrikaner, Louis Botha, Majuba, Andries Pretorius, Christiaan de Wet, Paul Kruger. Het was een politiek statement en een steunbetuiging.

In de jaren zeventig, vanuit het protest tegen de apartheid, kwam de Boerenoorlog in een ander daglicht te staan en werd in Amsterdam het Pretoriusplein omgedoopt tot Steve Bikoplein (de voorvechter van de burgerrechten in Zuid-Afrika). Oudere buurtbewoners protesteerden toen tegen plannen om méér straatnamen te veranderen. De Transvaalbuurt was vóór de Tweede Wereldoorlog een Joodse buurt en alle bewoners zijn afgevoerd. De buurtbewoners vonden dat het wijzigingen van straatnamen vergelijkbaar was met het wissen van de geschiedenis van de slachtoffers; alsof ze niet bestaan hebben. Met de dood van Neslon Mandela laaide de discussie over het wijzigen van straatnamen opnieuw op. Het Krugerplein zou Mandelaplein moeten worden. Ook dat ging niet door. Maar nu is er wel het portret.

Het transvaaltje. Beeldmerk van Museum zonder Muren, ontwerp Steffan Maas.

De dromen van Berlage

Wat is er nog meer in de wijk te zien aan museale schoonheid?
De Transvaalbuurt is in 1903 ontworpen door de architect Berlage. Met je tablet of smartphone trek je door de wijk en bekijk je wat er van zijn plannen terecht gekomen is. Je ziet de dromer Berlage die een visie had voor sociale woningbouw. Op het Krugerplein ontmoet je Berlage in zijn werkkamer en word je betrokken in een discussie. De fontein is een virtuele wensfontein geworden waar je wensen voor de buurt kan achterlaten. Sander Veenhof en Esmeralda Detmers ontwikkelden deze theatrale Augmented Reality route ‘Berlage Ontmoet’.

Ik vind het een feestje om in een wijk rond te lopen en van alles te ontdekken. Zoals in een museum maar dan lekker buiten, met zon of regen, overdag of ‘s nachts. Altijd toegankelijk. Steeds met andere ogen kijken en altijd iets nieuws te zien.

Meer lezen?

• ‘De Stad door Andere Ogen’ is een speciale online editie van de live talkshow Stadsleven waarin de stad met een frisse blik wordt bekeken door de ogen van bijzondere kijkers en creatieve initiatieven. Kijk op www.stadslevenamsterdam.nl voor meer columns, zoals bijvoorbeeld de column van Sander Veenhof
• Een van de inspiratiebronnen van Museum zonder Muren is Musée Urbain Tony Garnier in Lyon
• In andere buurten in Amsterdam zijn vergelijkbare initiatieven. Zo is tot en met 15 februari Staatslicht geopend, een tentoonstelling met lichtkunstwerken in etalages van de Staatsliedenbuurt.