Stadsleven – The Happy City onderzoekt hoe een stad ontworpen kan worden om het geluk van haar bewoners te bevorderen. Tiers Bakker, hoofd marketing van de Groene Amsterdammer en leider van de cursus Utopia, schreef een filosofisch pleidooi voor de terugkeer van de utopie in het dromen over de stad.
Ons stadsleven wordt vaak bepaald door de leegte van betonnen gebouwen. Als de zon schijnt ziet de stad er vrolijk en groen uit. Maar als het regent is de stad grauw en lelijk. En moderne architectuur maakt de stad er niet vrolijker op. Volgens de Duitse filosoof Ernst Bloch komt dit doordat moderne architectuur geen visie heeft op de toekomst. Ernst Bloch breekt een lans voor utopisch dromen over een stad. Door de stad vanuit die visie te bekijken kan de stad weer tot leven komen. Vanuit de hoop op een betere toekomst kan de stad weer gaan bruisen. Dezelfde hoop komen we tegen in de speeches van Barack Obama.
Utopische visie op de stad. Capital 3.0. Door: Revolved
De bezielende speeches van Obama lijken in een christelijke traditie te staan van Martin Luther King, maar wie goed luistert hoort ook de utopische filosofie van Ernst Bloch (1885-1977) doorklinken in zijn woorden. Zowel Bloch als Obama zijn op zoek naar een utopisch alternatief. Obama zoekt een exodus uit de oorlog en de armoede van zijn volk. Bloch zoekt in de cultuur naar een subject van hoop. Utopie heeft wel degelijk te maken met een echte werkelijkheid aldus Bloch. Het woord betekent letterlijk de plaats waar men niet staan kan. Het woord is omgeven met een waas van onbereikbaarheid en gaat in vele gevallen gepaard met een overvloed van de stoutste verwachtingen.
Utopische visie op de stad. 3D Future City. Door: Forcq
In de vroege Verlichting ontvangt de term ‘utopisch’ een sociaal-kritische lading en wordt niet zelden samengebracht met de gedachten van Thomas Morus, (1516), die de term Utopia smeedde en haar verbond met de sociaal-kritische denkbeelden van de vroege socialisten, zoals Fourrier, Saint-Simon, Owen en Proudhon. Bekend is hun afkeer van de kerkelijke hierarchie en hun openlijke omslag naar de emancipatorische bewegingen van hun tijd. Marx en Engels hadden al afscheid genomen van de fantastische voorstellingen, die in het socialistische kamp de ronde deden. In de moderne tijd werd het utopische denken gaandeweg verwetenschappelijkt, een tendens die reeds duidelijk wordt uitgesproken in het communistisch manifest van Karl Marx (1848). Weliswaar probeert in de vorige eeuw Ernst Bloch (1959) het socialistische erfgoed nieuw leven in te blazen door middel van wat hij noemt: ‘een procesmatig methodisch ontwikkeld orgaan voor het nieuwe’. Veel weerklank heeft zijn poging tot op heden niet gevonden, toch doen de woorden van Obama’s speeches anders vermoeden.
Utopische visie op de stad. Door: Yaroslav Shkriblyak
Leiddraad voor het werk van Ernst Bloch is de categorie van de hoop. De hedendaagse architectuur is volgens Bloch zo leeg en grauw omdat het niet gemaakt is vanuit de gedachte van de hoop op een thuisland.Het komt er op aan het hopen te leren, luidt de grondstelling van zijn werk. Zo zou de stad de warmte moeten bezitten van een land waar je zou willen arriveren na een lange reis. Ernst Bloch breekt een lans voor het goed recht van de droom, met name van de dagdroom. Geen mens leefde ooit zonder dagdromen aldus Bloch. Hopeloosheid acht hij het meest onverdraaglijke van wat er bestaat. Zij is vergelijkbaar met de zondeval. Een vervallen sloopwijk. Of een ghetto. Het is een ziekteverschijnsel van onze moderne tijd.
Utopische visie op de stad. Epocholis. Door: Jenova Hart
De these van zijn boek luidt, dat de mens wezenlijk door de toekomst is bestemd. Ons leven is doortrokken met dagdromen. Denken betekent volgens hem: het overschrijden van de bestaande grenzen die de cultuur en de traditie ons opleggen. De echte wendingen in het leven vinden plaats, zo betoogt Bloch, in de grensoverschrijding. Zijn lievelingsgod is Prometheus, die het vuur van de hemel stal. Filosofisch is dit aspect van de wereld nog niet op adequate wijze naar voren gebracht aldus Bloch. Het gevolg is geweest een overwegend statisch denken in onze cultuur. Het gevolg ook is een onleefbare stad met kille kantoorgebouwen van steen en glas. Statisch denken is een denken waarin de werkelijkheid wordt gezien als voltooid, als afgesloten en ontoegankelijke gebouwen. Daartegenover voert Bloch pleidooi voor wat nog nooit is geweest, voor het onvoorziene. Hij doet een poging om in het cultuurlandschap maar ook in de architectuur van onze eeuw aan de hoop de haar toekomende plaats terug te geven. De noties hoop en verwachting bezitten volgens hem een eigensoortige hermeneutiek.
Utopische visie op de stad. City of the Future. Door: blackangel559
Waar het de westerse politiek aan ontbreekt lijkt Obama in navolging van Bloch te willen zeggen, is het besef van een ‘novum’ dat volgens hem aan de werkelijkheidsstructuren ten grondslag ligt. Weliswaar is dit novum nog nergens gerealiseerd, maar het is evenmin verijdeld of te niet gedaan. Het utopisch gewilde gaf voedsel aan vele vrijheidsbewegingen. We komen ze ook tegen in de eros van Plato, in de aristotelische materie of in de dialectiek van Hegel. Maar alleen de op verandering gerichte wil heeft volgens Ernst Bloch betrekking op de toekomst. Hopeloos is volgens hem de gedachte van de herinnering, die uitloopt op de verheerlijking van het verleden. Marx is volgens Bloch de voorvechter van het pathos van de verandering. Een vastgehouden verleden of dicht- gemetselde toekomst hoort enkel thuis in de sfeer van de dingmatigheid. Zij typeert de zogenaamde warencultuur.
Utopische visie op de stad. Future of a city. Door: Ariel Item
De echte handeling daarentegen vindt plaats in een voortgaand onafgesloten proces. De hoop die Bloch beoogt, is een dialectisch begrepen hoop, spes docta, zoals hij haar noemt. Zij is ingebed in een kenbaar proces en staat onder het voorteken van het ‘nog niet’. In de strijd van het nieuwe tegen het oude heeft de ware hoop haar uiteindelijk tehuis nog niet gevonden. De vijf delen van Blochs hoofdwerk ademen de overtuiging van de komst van een beter leven. De werkelijkheid strekt zich uit naar een opdoemend novum. De psychoanalyse van Freud kent enkel de schemer in de kelder van het onderbewuste. Daarin ontbreekt de notie van het opkomende, dat zo typerend is voor de jeugd en van de naar voorwaarts gerichte droom, waarin het anticiperende bewustzijn zich niet laat ringeloren door de gang van het politieke wereldproces of grote lege bouwprojecten die slechts gerealiseerd worden vanuit financieel belang.
Dit is dan ook de vraag die we elke dag aan Obama mogen stellen. Is zijn optreden een representatie van een voorwaarts gerichte droom of niet? Is hij op zoek naar een homeland. Bouwt hij mee aan de toekomstige stad voor iedereen of niet?
Meer lezen?
- De gebruikte afbeeldingen in de blog komen van de blog 100 x imaginaire steden van de toekomst.
- Klik door naar ons dossier ‘Happy City’ voor meer blogs over dit onderwerp.