Tabo Goudswaard is kunstenaar/social designer, die een nieuwe manier van kijken ontwerpt voor (complexe) maatschappelijke vraagstukken ontwerpt hij een nieuwe manier van kijken. Momenteel is hij verbonden aan Geen Kunst en projectleider van SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS. Voor Stadsleven The Happy City schreef hij een column over welke rol social designers kunnen spelen in de creatie van een happy city. Om als mens in een complexe wereld goed te kunnen functioneren, ordenen en categoriseren we alles om ons heen. Dit is een stoel en dat is een tafel. Op de stoel ga je zitten en je eet van de tafel en niet andersom. Handig, want daardoor hoeven we ons niet te verwonderen over alles wat we waarnemen en kunnen we in een chaotische wereld functioneren en doelgericht handelen. Toen ik opgroeide was mijn wereld overzichtelijk onderverdeeld in skaters, kakkers, hiphoppers, gothics, gabbers en alto’s. Ik behoorde tot de laatste groep en droeg dus bordeaux rode Dr. Martens kistjes met stalen neuzen, luisterde naar grunge en wisselde slobbertruien uit met mijn vrienden. Het nadeel van deze categorisering is dat er vaak weinig ruimte is voor nuancering. Je bent man of vrouw, iets daartussenin vinden we maar lastig.

Toen ik beeldende kunst op de Gerrit Rietveld Academie studeerde vroeg ik mij af of ik wel genoeg voldeed aan het beeld van de kunstenaar. Ik vond schilderen maar niks en bedacht steeds projecten wat in de ogen van mijn docenten niet erg overeenkwam met hun verwachtingspatroon. Op een goed moment bedacht ik dat ik misschien niet aan het clichébeeld van de kunstenaar hoefde te voldoen. Als ik straks kunstenaar zou zijn, kon ik zelf immers bepalen wat een kunstenaar moest zijn.
Ik besloot centraal in het gebouw een klok op te hangen die aftelde naar het heugelijke moment dat ik m’n diploma zou halen en dus kunstenaar zou zijn. De docenten die over mijn afstuderen zouden beslissen portretteerde ik met een mal van mijn hoofd voor hun gezicht.

Deze vaststaande beelden, betekenissen en rolpatronen worden ons opgedrongen via televisieprogramma’s, reclames en de overheidscampagnes. Bij hiphop muziek hoor je als meisje te twerken, je koopt Diesel Jeans, for succesfull living en je leerde dat Drank meer kapot maakt dan je lief is. In de Nederlandse steden zorgen veel publieke organisaties ervoor dat we happy kunnen leven. Burgers weten bij wie ze waarvoor terecht kunnen, medewerkers weten precies ‘waar ze wel en niet van zijn’. Toch zijn er problemen in de stad die zeer lastig zijn op te lossen en steeds maar weer terugkomen. Typerend voor deze complexe vraagstukken is dat ze genetwerkt zijn, dynamisch zijn, een groot aantal stakeholders hebben en niemand zich er echt eigenaar van voelt. Een voorbeeld van zo’n wicked problem is jeugdoverlast op straat.

Voor Social Design for Wicked Problems maakte het ontwerpteam van SDFWP bestaande uit Ontwerpbureau Muzus en kunstenaar Jorge Mañes Rubio een voorstel voor het Columbusplein in Amsterdam West. Hier is al langere tijd sprake van veel jeugdoverlast en pestgedrag op straat en is het moeilijk om blijvende urgentie bij betrokken organisaties hiervoor te organiseren. Ze stelden voor om het Columbusplein uit te roepen tot een microstaat. Een blijvende mini natie met z’n eigen vlag, ruimtevaartprogramma en … (verder in te vullen door de gebruikers en betrokken organisaties). Een zelf uitgeroepen staatje wat van de bewoners en gebruikers van het plein is waardoor een nieuwe set van regels van kracht is en betrokkenen zich opnieuw tot elkaar kunnen verhouden.

Social design for wicked problems

Wicked problems waarbij gedragsverandering nodig is zien we veel de laatste jaren. Dit soort vraagstukken worden niet opgelost als de organisaties blijven doen waar ze ‘van’ zijn. Einstein zei al eens: Je kunt een probleem niet oplossen binnen de kaders waarin het probleem is ontstaan. De bestaande rol- en verwachtingspatronen van de betrokkenen moeten doorbroken worden. Er is een buitenstaander nodig, zonder plan, zonder agenda. Er moet met een open blik gekeken worden om datgene te vinden waar de specifieke situatie om vraagt. Kunstenaars en ontwerpers die met hun werk impact proberen te hebben op maatschappelijke vraagstukken – social designers – kunnen dit goed. Ze onderzoeken de situatie vanuit een nieuwsgierige, blanco houding en doen voorstellen voor hoe het anders kan. Ze experimenteren samen met de organisaties en andere stakeholders, zonder van tevoren te weten wat de resultaten zullen zijn.

Columbusplein vlag

Helaas, SUCCES kan niet worden gegarandeerd en social design is geen kant en klare magnetron-methode FOR A HAPPY CITY. Maar goede social designers doorbreken de vaststaande beelden, betekenissen en rolpatronen. Ze scheppen ruimte om samen in een integraal ontworpen proces te onderzoeken wat er nodig is. Hierdoor wordt ieders expertise benut en wordt ook eigenaarschap voor de uitkomsten gecreëerd.

Meer lezen?

• Op de onderzoeksblog SOCIALDESIGNFORWICKEDPROBLEMS is ook de uitkomst van de andere ontwerpprojecten terug te vinden.
• Klik door naar ons dossier ‘Happy City’ voor meer blogs over dit onderwerp